W tym artykule postaram się przybliżyć Państwu tematykę dotyczącą nieprawidłowości w rozwoju dzieci autystycznych z naukowego punktu widzenia, natomiast w kolejnym będzie można dowiedzieć się czegoś więcej o funkcjonowaniu dziecka z zaburzeniami ze spektrum autyzmu  na podstawie doświadczeń jego rodzica.

            Pierwszymi osobami, które towarzyszą dzieciom w rozwoju są ich rodzice i to najczęściej oni jako pierwsi zauważają, że ich dziecko rozwija się inaczej niż jego rówieśnicy. Często ich niepokój jest niwelowany przez lekarzy, którzy uspokajają ich twierdząc, że każde dziecko rozwija się w swoim tempie. Czasami tak jest, jednak najczęściej  utrzymujące się niepokojące objawy mogą świadczyć o występowaniu u dziecka jakiegoś zaburzenia bądź niepełnosprawności.  

            Zaburzenia ze spektrum autyzmu (Autism Spectrum Disorders, ASD) należą do tak zwanych rozległych zaburzeń neurorozwojowych o nie do końca znanej przyczynie powstania. Pierwsze objawy autyzmu ujawniają się w ciągu początkowych 36 miesięcy życia dziecka (w obecnych czasach można już rozpoznać zachowania autystyczne u rocznego dziecka). Jeżeli chodzi o możliwość rozpoznania zaburzeń ze spektrum autyzmu już u 12 – sto miesięcznego dziecka to specjaliści wyodrębnili następujące symptomy, które powinny zaniepokoić rodziców:

• brak patrzenia w stronę innych osób,
• brak reakcji na własne imię,
• brak wskazywania,
• brak pokazywania lub podawania przedmiotów,

• brak gestów, np. gest „papa” na pożegnanie,
• brak gaworzenia.

            Najważniejszymi oznakami zaburzeń ze spektrum autyzmu u dzieci do 36 miesiąca życia są:

• nieprawidłowości w przebiegu relacji społecznych,
• zaburzona zdolność do komunikowania się,
• powtarzalne, stereotypowe zachowania i zainteresowania.

Jeżeli chodzi o nieprawidłowości w przebiegu relacji społecznych to dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu nie potrafią nawiązywać kontaktów z innymi dziećmi bądź osobami dorosłymi. Przeważnie nie przywiązują się do osób z najbliższego otoczenia, nie wydają się nimi zainteresowane, niechętnie się przytulają, raczej traktują innych przedmiotowo. Wolą spędzać czas samotnie, obok innych (termin „autyzm” nawiązuje do greckiego słowa „autos” tłumaczonego jako „sam”).  Nie utrzymują z innymi ludźmi kontaktu wzrokowego lub ten moment popatrzenia sobie w oczy jest bardzo krótki. Dzieci autystyczne nie potrafią ocenić ani mówić o emocjach swoich i innych osób. Nie podejmują zabaw w udawanie czy naśladowanie, a także zabaw z większą liczbą dzieci. W ich zabawach brakuje spontaniczności czy kreatywności, często występuje przywiązanie do jednej zabawki bądź przedmiotu.

       Trudności w komunikowaniu się przejawiają się zarówno w sferze werbalnej jak i niewerbalnej. Komunikacja werbalna dotyczy mowy dziecka. Przeważnie mowa u dzieci autystycznych rozwija się wolno, z opóźnieniem lub nie rozwija się wcale. Rodziców powinien zaniepokoić fakt, iż dziecko do 12 miesiąca życia nie gaworzy, do 16 miesiąca nie wypowiada pojedynczych słów lub w wieku 2 lat nie łączy słów w proste, dwuwyrazowe zdania. Niepokojące jest również powtarzanie przez dziecko słów, fraz tyle co usłyszanych, powtarzanie pytań, zamiast udzielenia na nie odpowiedzi (tzw. echolalie). Mówienie o sobie w 3 osobie liczby pojedynczej, np. „Olek chce piłkę” lub mówienie w formie zapytania: „Chcesz piłkę?”. W mowie pojawiają się również agramatyzmy, czyli dziecko nie stosuje odpowiednich form gramatycznych podczas odmiany wyrazów, np. „Kot siedzi na płotu”, itp. Wypowiedzi dzieci autystycznych sprawiają również wrażenie nieadekwatnych do sytuacji, gdyż koncentruję się one wyłącznie na interesujących je tematach. Mają one także problemy z komunikowaniem swoich pragnień, potrzeb czy odczuć. Nie rozumieją metafor, ironii oraz żartów, wypowiedzi odbierają dosłownie. Dużą trudność sprawia im również inicjowanie oraz podtrzymywanie rozmowy. Jeżeli chodzi o komunikację niewerbalną to, tak jak już wcześniej wspominałam, dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu unikają kontaktu wzrokowego. Ich mimika twarzy, gestykulacja jest często niedostosowana do wypowiedzi, uboga w wyrazie. Występują również problemy z odczytywaniem mimiki twarzy, tonu głosu i gestów rozmówcy.

            W przypadku powtarzalnych, stereotypowych zachowań jest to związane z silnym przywiązaniem dziecka do rutyny (np. jedzenia śniadania o tej samej porze, co zwykle, chodzenie do przedszkola tą samą drogą, siedzenia w samochodzie na foteliku z prawej strony, itd.). Wszelkie zmiany wywołują u dzieci wybuchy złości, płacz, krzyk zdenerwowanie. Dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu przywiązują się do konkretnych zabawek bądź przedmiotów, bawią się nimi w nietypowy sposób (np. zamiast jeździć samochodami, układają je obok siebie lub według kolorów czy rozmiarów, zamykają drzwi, wyłączają światła), obserwują poruszające się przedmioty, np. fascynują się wirującym bębnem pralki, wentylatorem, wprawiają zabawki w ruch kołowy. Tego typu zabawy ciągle się powtarzają. Interesują się wąską dziedziną wiedzy, np. dinozaurami, zegarami, liczbami, sprzętem elektronicznym, itd. U dzieci autystycznych pojawiają się stereotypie ruchowe, to znaczy wielokrotnie powtarzane ruchy, na przykład machanie rękami na wysokości oczu, kołysanie czy obracanie się wokół własnej osi. 

Oprócz tej triady zachowań autystycznych pojawiają się również inne objawy występujące u dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu, a są to: nadpobudliwość, impulsywność, obniżona umiejętność koncentracji uwagi, nietypowe preferencje co do jedzenia i/lub spania, nietypowe reakcje emocjonalne, a także na bodźce sensoryczne (np. nadwrażliwość lub podwrażliwość na bodźce wzrokowe, słuchowe, dotykowe, zapachowe lub smakowe, np. wąchanie osób, przedmiotów, zatykanie uszu, brak reakcji na ból).

Tego typu zachowania są charakterystyczne dla dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu, natomiast nie można stwierdzić, że każde dziecko będzie wykazywało wszystkie te oznaki, a także że będą one o takim samym nasileniu. Niektóre dzieci ze spektrum będą bardziej zaburzone (niskofunkcjonujące) a inne mniej (wysokofunkcjonujące). Najważniejsze jest to, aby w miarę wcześnie rozpoznać te symptomy i udać się do specjalisty (neurologa, psychiatry, psychologa) lub bezpośrednio do Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej po diagnozę, gdyż na podstawie opinii bądź orzeczenia z poradni zostanie rozpoczęta terapia (wsparcie logopedy, pedagoga specjalnego, psychologa, itd.) dająca lepsze efekty w przyszłości, pozwalająca dziecku na większą samodzielność w dorosłym życiu.

opracowała: Izabela Szwast

Bibliografia:

1. Cotugno A. J., Terapia grupowa dla dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu, Wydawnictwo Fraszka Edukacyjna, Warszawa 2010

2. Gałka U., Pęczkowska E., Dzieci z autyzmem, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno – Pedagogicznej, Warszawa 2007

3. Pisula E., Autyzm. Przyczyny, symptomy, terapia, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2010

4. Teitelbaum O., Teitelbaum P., Czy moje dziecko ma autyzm? Jak rozpoznać najwcześniejsze oznaki autyzmu, Wydawnictwo Harmonia Universalis, Gdańsk 2012