Przyczyny nadpobudliwości  u dzieci mogą być różne. Może się ona wiązać m.in. ze stanem zdrowia przedszkolaka czy oddziaływaniami społecznymi. W jaki sposób pomóc dziecku nadpobudliwemu?

Poznać dziecko – krok pierwszy: Czy znamy dzieci funkcjonujące w podobny sposób?

Dziecko ujawnia kłopoty w skupieniu uwagi podczas wykonywania ćwiczeń, zadań, a nawet zabawy. Często zmienia zabawę. Nie kończy rozpoczętej czynności. Zapomina, co miało zrobić. Nie jest w stanie zapamiętać i wykonać trzech, a nawet dwóch następujących po sobie poleceń lub czynności. Podczas rozmowy rozgląda się, błądząc wzrokiem, wtrąca dodatkowe komentarze, pytanie, niespodziewanie zmienia temat rozmowy. Dziecko „przeciąga” w czasie wykonywanie codziennych czynności, takich jak ubieranie się, toaleta, jedzenie posiłków. Wydaje się czasami nie słyszeć lub nie rozumieć polecenia lub pytania, które jest do niego kierowane. Ma kłopoty z zapamiętywaniem nie tylko poleceń, ale czasem także wierszy, piosenek, a w późniejszym wieku – z nabywaniem umiejętności szkolnych. Dziecko często nie wykonuje poleceń lub wykonuje je w inny sposób niż oczekiwany; stale jest w ruchu, nawet gdy siedzi na krześle, wierci się, rozgląda, macha nogami, chwyta rzeczy znajdujące się w jego zasięgu i manipuluje nimi. Może w niespodziewanym momencie wstawać z miejsca i chodzić po pomieszczeniu. Skłonne jest biegać bez celu lub chodzić  po pomieszczeniu, dotykając różnych rzeczy, nawet wówczas gdy nie jest to oczekiwane. Także podczas zabawy lub oglądania bajek rusza się, zmienia pozycję ciała, podskakuje, itp.

            Dziecko często wyrywa się do odpowiedzi, nawet jeśli pytanie nie zostało zadane do końca lub gdy nie zna na nie odpowiedzi. Ma kłopoty z czekaniem na swoją kolej – dąży do tego, by zawsze być pierwsze w kolejce. Emocje dziecka także bywają bardzo zmienne – łatwo przechodzi od emocji pozytywnych do emocji przykrych, od śmiechu do płaczu lub złości. W sytuacji frustracji (gdy nie potrafi czegoś zrobić, gdy sobie z czymś nie radzi, gdy spotyka się z zakazem otrzymania czegoś, na czym mu bardzo zależy) reaguje impulsywnie – zarówno emocjonalnie, jak i behawioralnie. Dziecko potrzebuje więcej czasu niż rówieśnicy, aby się uspokoić. Często nie jest w stanie przewidzieć skutków swoich działań , ale potrafi zrozumieć je po tzw. fakcie. Opisane trudności w funkcjonowaniu obserwowane są u dziecka w więcej niż jednym środowisku, np. w domu i przedszkolu, na placu zabaw, podczas zajęć dodatkowych.

Poznać dziecko – krok drugi: Poznać TO dziecko

Owszem, znamy takie dzieci. Z pewnością widzieliśmy podobne zachowania u przedszkolaków. Zatem znamy TAKIE „nadpobudliwe” dzieci, ale czy znamy TO konkretne „nadpobudliwe” dziecko? Chodzi o to czy znamy dokładnie indywidualność każdego dziecka wykazującego nadpobudliwość.  Przyczyny nadpobudliwości u dzieci mogą być bowiem różne. Zazwyczaj trudno je poznać, bazując wyłącznie na obserwacji zachowania malucha. Do tego potrzebne są zazwyczaj odpowiednie badania medyczne, dokładny wywiad środowiskowy , konsultacje specjalistyczne  (np. psychologiczne).

• Nadpobudliwość u dzieci może wiązać się z ich stanem zdrowia, w tym z zakłóceniami neurologicznymi, problemami w układzie sercowo-naczyniowym, zaburzeniami endokrynologicznymi, ale także chorobami alergicznymi (np. świąd skóry z AZS), pasożytniczymi (obecność pasożytów jelitowych), zaburzeniami integracji senso-motorycznej, a nawet ubytkami słuchu. Dlatego, aby odpowiednio pomóc dziecku z nadpobudliwymi zachowaniami, należy zweryfikować możliwość wpływu stanu zdrowia na jego funkcjonowanie.
• Nadpobudliwe zachowanie może się wiązać także z oddziaływaniami środowiskowymi. Wydaje się być częste szczególnie u dzieci nadmiernie korzystających z urządzeń multimedialnych (tablet, komputer, telefon, telewizor); u dzieci spożywających duże ilości produktów wysokoprzetworzonych z wysoką zawartością cukrów, soli, konserwantów, barwników i innych substancji szkodliwych; u dzieci których potrzeby nie tylko fizyczne, ale przede wszystkim emocjonalne są zaniedbywane; u dzieci, które doświadczają niekonsekwencji w oddziaływaniach wychowawczych.
• Znać dziecko to także rozumieć, że w sytuacji, gdy główną przyczyną jego nadpobudliwych zachowań jest specyfika funkcjonowania temperamentalnego, pewne trudne zachowania dziecka nigdy nie znikną zupełnie. Bowiem większość tych trudnych zachowań pozostaje poza kontrolą, nie tylko dziecka, ale i dorosłych. Nie ma możliwości, aby je zlikwidować, można je natomiast zmodyfikować, zmieniając warunki zewnętrzne. Można przede wszystkim zmodyfikować oddziaływania wychowawcze i edukacyjne, tak by służyły pomocą konkretnemu „nadpobudliwemu” maluchowi. Naprawdę warto zacząć od identyfikowania mocnych stron dziecka – czyli jego zdolności, talentów, zainteresowań. Po co to robimy? Po pierwsze po to, aby spojrzeć na dziecko z innej perspektywy, aby je polubić – po prostu, a po drugie po to, aby mieć na czym budować strategię modyfikowania trudnych zachowań. Dopiero w drugiej kolejności zwracamy się ku rozpoznaniu tzw. słabych stron dziecka, czyli identyfikujemy te obszary, w których dziecko sobie nie radzi, które często są obszarami jego niepowodzeń i frustracji (złości, żalu, smutku, lęku). Kiedy rozpoznamy słabsze strony funkcjonowania dziecka, będziemy rozumieć, kiedy i w jakim zakresie potrzebuje ono naszego wsparcia.
  

Poznać dziecko – krok trzeci: Jak postępować z dzieckiem wykazującym nadpobudliwość?

Dziecko z nadpobudliwością często ma kłopot z planowaniem, przewidywaniem oraz kontrolą swojego zachowania i podejmowanych przez siebie czynności. Należy mu zatem dostarczyć strukturę, tj. określić co i w jaki sposób trzeba zrobić, wskazać mu kolejne kroki działania.  Często słyszy polecenie, rozumie je i przez moment wie, co powinno zrobić. Jednak jego uwaga jest bardzo przerzutna.. Różne myśli pojawiają mu się w głowie równocześnie, jedna zamienia się w inną, tamta znów w kolejną . W konsekwencji dziecko zapomina, jakie było polecenie, zapomina co zamierzało zrobić.

Dziecko nadmiernie pobudliwe jest niczym Słońce. Posiada ogromne zasoby energetyczne. Warto te energię wykorzystać, przetransferować na konstruktywne działanie. Dziecku można np. powierzyć konkretne zadanie, nawet trudne, ale nie nazbyt złożone. Wywiązywanie się z drobnych odpowiedzialności daje dziecku okazję do nabierania dobrych nawyków i wpływa korzystnie na jego samoocenę oraz poczucie sprawczości.

Dziecko z nadpobudliwością dobrze, a nawet chyba najlepiej, czuję się gdy może być w centrum uwagi. Dlatego bardzo chętnie angażuje się w zadania, które umożliwiają mu choć przez pewien czas granie pierwszych skrzypiec podczas zajęć realizowanych we współpracy z innymi.

Dziecko „nadpobudliwe” jest wrażliwe emocjonalnie. Szczególnie na krytykę i na zakazy skłonne jest reagować frustracją, impulsywnie. Warto pamiętać, aby mówiąc do dziecka koncentrować się na formułowaniu poleceń w sposób pozytywny – określając konkretnie, jakiego zachowania oczekujemy. Jeśli formułujemy krytykę wobec dziecka, powiedzmy mu jednocześnie coś pozytywnego. Wówczas łatwiej mu będzie sobie z nią poradzić.

W zasadzie cały czas pozostaje w ruchu. Nie jest w stanie tego powstrzymać. Jednak potrzebuje tego ruchu, aby wyregulować swoje wewnętrzne zapotrzebowanie na dodatkową stymulację. Zatem ten dodatkowy ruch pomaga dziecku. Spróbujmy do zadań jakie przed dzieckiem stawiamy, zawsze włączyć element ruchu.

Dziecko z nadpobudliwością przypomina postać tygryska z „Kubusia Puchatka” – jest wesołe, pozytywnie nastawione do świata, odważne, spontaniczne, głośne i twórcze, chętne do zaangażowania swojej energii w jakieś działanie, do gier i zabaw, do ćwiczeń, sportu. Doceńmy tę dziecięcą energię; pomóżmy mu ją spożytkować, pomóżmy mu odkryć jego talenty.

Nie należy oceniać dziecka przez pryzmat jego trudności, koncentrować się głównie na problematycznych zachowaniach, trudnościach w nauce, niepowodzeniach w kontaktach rówieśniczych. Nie wolno „karać dziecka” poprzez izolowanie go od grupy. Błędem jest stawianie „chałupniczych” diagnoz.

Niezmiernie istotna jest współpraca z rodzicami dziecka. Rodzicom szukającym wsparcia w wychowaniu dziecka „nadpobudliwego” można zaproponować różne formy pomocy, m.in. konsultację u psychologa, dodatkowe zajęcia dla dziecka: sportowe, terapię EEG-Biofeedback, trening kompetencji społeczno-emocjonalnych, zajęcia rozwijające uzdolnienia.

Co pomaga dziecku z nadpobudliwością?

• Zredukowanie hałasu do koniecznego minimum.
• Uporządkowanie otoczenia
• Struktura. Granice.
• Jedność zasad. Konkretność poleceń.
• Okazje do pokazania mocnych stron.
• Przydzielanie drobnych zadań dodatkowych (spożytkowanie nadmiaru energii dziecka).
• Dzielenie złożonych poleceń na etapy.
• Plan pracy – diagramy, listy, itp.
• Powtarzanie poleceń w formie prostej, niezmienionej.
• Przywoływanie uwagi dziecka.
• Racjonalna dieta żywnościowa.
• Racjonalna dieta sensoryczna (ograniczenie stymulacji multimedialnej, dźwiękowej, obrazowej).
• Częste okazje do aktywności ruchowej zarówno swobodnej, jak i kierowanej.
• Przerwy na odpoczynek ruchowy.
• Przewaga wzmocnień pozytywnych – praca systemem wzmocnień pozytywnych.

Co przeszkadza dziecku z nadpobudliwością?

• Hałas.
• Chaos. Nieporządek.
• Przebywanie dużej grupie ludzi, gdzie jest głośno i dużo się „dzieje”.
• Złożoność zadań i nakładające się polecenia.
• Brak jednoznaczności. Brak jasnych zasad.
• Duża ilość przedmiotów, szczególnie kolorowych, w polu widzenia.
• Nadmierna ilość cukru w pożywieniu, itp.
• Niepotrzebna, dodatkowa ekspozycja na multimedia.
• Zmęczenie brakiem przerw na swobodną aktywność ruchową.
• Ciągła krytyka i przewaga zakazów.
  

UNIWERSALNA ZASADA:

POLUBIĆ DZIECKO I OKAZYWAĆ MU SZACUNEK POPRZEZ DOCENIANIE JEGO MOCNYCH STRON I WSPIERANIE GO W SŁABSZYCH OBSZARACH.

Anna Jaracz – Noga

Źródło: „Bliżej przedszkola”